Politika - 10. sayfa

Kimi çevrelerde son yılların hakim değerlendirmesi, modernliğin “bittiği” yönünde. Ancak modernizmi savunan bir karşı cephe de var. Ahmet Çiğdem’in kitabı, Alman modernleşmesinin kendine özgü tecrübesiyle ilgili kavramlaştırmaları -özellikle Weber ve Habermas’la somutlayarak- önde tutuyor ve iki cephenin, cepheleşmenin kısırlığını aşan bir bakış açısı geliştirmeye çalışıyor.

Kamusallığın, kamusal alanın kuruluşu, işlevleri ve önemi... Vatandaşlığın siyasal anlamı... Burjuva toplumu/ sivil toplum ile devlet arasındaki ilişkinin dinamiği... Kamuoyunun yapısı ve etkileri... Frankfurt Okulu’nun yaşayan en önemli düşünürü Habermas, bu siyaset teorisi klasiğinde, modern siyasetin ve toplum kuramının bu temel kavram ve ilişkilerini inceliyor ve ihmale gelmez tartışma kapıları aralıyor.

Castoriadis'in amacı, Marksizmin ilk esin kaynağını yeniden yakalayıp, yaptıkları, söyledikleri ve tasarladıklarıyla insanların tarihi yarattığını hatırlatmak. Tarihi bir ontolojik doğuş ve toplumun imgeleminde kurulan bir süreç olarak ele almak, tarihin insanlara içkin olduğunu göstermek. İnsanların kurumlaştırarak kurduğu toplumu dönüştürme, yani tarihi yapma gücünün insandan başkasına ait olmadığının felsefi temellerini bu kitapta bulacaksınız.

Hannah Arendt, en çok tartışılmış kitaplarından biri olan Şiddet Üzerine’de, şiddet ile “söz”ün imkansız birlikteliğinden söz ediyor; savaş ile devrim’i şiddet olgusu üzerinden kıyaslıyor; bir “devrim aracı”, değişim aracı, politika aracı ve doğrudan iktidar aracı olarak şiddet’in anlamını sorguluyor: “Şiddetle değişen bir dünya, ancak daha çok şiddetin varolduğu bir dünya olur."

Çoğunlukla yüzeysel yaklaşımların, neredeyse kutsallaştırıcı tavırların loşluğunda değerlendirilen Aydınlanma felsefesi üzerine, derinleştirici soruların izini süren kısa ama yoğun bir çalışma, Aydınlanma Düşüncesi... Oluşumu ve sonuçları üzerinden, çok yönlü karakteriyle, temel esaslarıyla, toplumsal temelleriyle Aydınlanma felsefesi.

Feminist eleştirinin, çağımızın hemen bütün temel düşünce akımları hakkında, onların zaaflarına işaret eden veya onları zenginleştiren bir çift sözü var. Josephine Donovan’ın kitabı, feminist teorinin her iki yanıyla mükemmel bir tanıtımını yapıyor.

Yahudi karşıtlığından farklı bir temelde, belki bir modern çağ yan etkisi sayılabilecek biçimde ortaya çıkan Antisemitik akımların doğuşunu, 19. yüzyıldan 20. yüzyıla dönülen çağ aralığındaki gelişmeleri ele alan bir inceleme. Arendt, Totalitarizmin Kaynakları’nın birinci cildinde, 20. yüzyılda sayısız insan hayatına malolacak, soykırım girişimlerine, katliamlara, toplumsal hezeyanlara kapı aralayacak, ardından siyonist şiddetle karşı dramlar yaratacak bir eşiği analiz ediyor.

Partha Chatterjee, Hindistan örneğinden yola çıkarak, Doğulu sömürge ülkelerdeki millî devletlerin kuruluşuna, “milliyetçi düşünce”nin ve milliyetçi akımların doğuşuna özgün bir kuramsal yaklaşım getiriyor; “kalkış, manevra, varış” evrelerini inceliyor. Kalıplaşmış anti-emperyalist yorumlara sığınmadan, Batılı modelleri örnek almadan...

Hannah Arendt’in seçme eserlerinden oluşan dizinin ikinci cildi, kitaba adını veren giriş yazısı ve onu izleyen sekiz makaleyle hem temel bir eser, hem güncel bir eser: Gelenekle modernlik arasındaki ilişki... Modern çağın eski metafiziğin yerine koymayı amaçladığı tarih kavramı... Otoritenin çağımızda yitişinin yarattığı bunalımlar...

Max Weber, Şerif Mardin’in deyişiyle “Günümüzün sosyoloji biliminin önderleri arasında zirvedeki yeri dolayısıyla üzerinde sık sık durulan simalardan biri”.

Özgürlüğü, kendi kaderine egemen hale gelmeyi ve “insanca yaşama”yı bir azınlık imtiyazı olmaktan çıkarmaya yönelik her girişime -en azından- kuşkuyla bakan bir yaklaşımdır “gericilik”. İnsanlığın büyük çoğunluğunu özgürleşmeye, “insanca yaşama”ya lâyık ve yetenekli görmeyen bir anlayıştan beslenen bu yaklaşım, ancak istisnaî durumlarda bu pozisyonunu apaçık sergiler. Bunun dışında, kendini suret-i haktan gösterecek argümanlarla örülmüş bir retorik kullanır.

1948’den itibaren Fransa’da sosyalist düşüncede önemli bir odak oluşturan Sosyalizm ya da Barbarlık dergisinin yönlendiricilerinden filozof Castoriadis’in, 1974-1989 döneminde yazdığı yazılardan, kendi onayıyla yapılan bir derleme. Felsefeden eşitliğe, iktidardan dine, Marx’ın günümüzde taşıdığı anlamdan gelişme ve özerklik sorunlarına dek yığınla sorun alanına uzanan düşünce yazıları.

Marksist siyaset teorisinde şimdiye kadar gereğinden az incelenen kapitalist devlet sorunu üzerine bu kitapta yeralan yazılar, bu konuda yapılmış ciddi bir tartışmanın ürünleri. Farklı noktalardan yola çıkan düşünürler, bu kitapla çok önemli bir başvuru kaynağı oluşturuyorlar.

İdeolojiler iktidar sistemlerinin yalnızca çimentosu olmakla kalmazlar, onların çatlamasına da neden olabilir ve onları yok etmeseler de, başka yer ve biçimlere doğru sürükleyebilirler. İsveçli yazar Göran Therborn, ideoloji konusunda bugüne kadar oluşturulan teori ve tezleri bu küçük, ama yoğun çalışmada eleştirel bir gözle ele alıyor.

Althusser’in Marksist teoriye en önemli katkılarından biri. Klasik felsefenin ezelî “ruh-madde” karşıtlığının dışına çıkan düşünür, “ruh”u ya da “düşünce”yi, maddenin bir yansıması değil, toplumun somut pratikleri ve aygıtları içinde oluşan maddî bir nesne olarak tanımlıyor. “İdeoloji”yi sınıf mücadelesinin özgül bir alanı sayan bu anlayış, politik sorun alanına uzanan düşünce yazıları.

Çekoslovak Bilimler Akademisi Tarih Kurumu 1968 Eylül’ünde Sovyet Hükümeti Çekoslovakya’nın işgalini meşrulaştırmayı amaçlayan bir Beyaz Kitap yayımladı. Henüz işten el çektirilmemiş olan Çekoslovak Bilimler Akademisi Tarih Kurumu bunu hemen bir Kara Kitap’la cevapladı. Günlüklerden, gazete haberlerinden, resmî belgelerden yararlanılarak hazırlanan bu kitap, işgalin ilk altı gününü saat saat anlatıyor. 20. yüzyılın en önemli siyasî olaylarından birinin “içerden” sergilenmesi.

Uzun yıllar New Left Review’un yayın yönetmenliğini, New Statesman’ın yayın yönetmen yardımcılığını yapan Barnett, 1987’deki SSCB gezisinden sonra yazdığı kitabında, Sovyet vatandaşının Gorbaçov politikalarına bakışını, yaşayışını sıcak bir dille anlatıyor. Yazarına göre bu bir gezi izlenimleri kitabı değil “fikirlerin gezi kitabı”.

Yeşiller’i kendi kavramlarından hareketle, kendi arayışları içinde tanıtmayı amaçlayan kitabın başında, Yeşil hareketin oluşumuyla ve iç çelişkileriyle ilgili bir uzun tarihçe var. İkinci bölümde, Yeşil politikaya ilişkin teorik metinler yeralıyor. Son bölümdeyse Yeşiller’in programlarından bölümler aktarılıyor.

1958’den bu yana defalarca basılan bu kitapta İngiliz iktisatçı Dobb 16. yüzyıldaki başlangıcından 19. yüzyıla, doruğuna varışına kadar kapitalist gelişmeyi izliyor. O günden bugüne modern emperyalizmin gelişimini ve sorunlarını, Marx ve Engels’in çözümlemelerini aşarak, hem onların çalışmaları ışığında hem de çağdaş iktisat teorilerini dikkate alarak inceliyor.

Şaşılacak kadar geniş alanların ve disiplinlerin merkezi durumuna gelen yapısalcılık ve semiyoloji konularında kapsamlı ve kolay anlaşılır bir rehber. Kitap yapısalcılık ve semiyolojinin Saussure’ün işaret kavramına dayalı bir maddeci dil teorisi olma iddiasındaki ilk önkabullerini inceleyerek, Althusser’in ideoloji teorisini geliştirmesini izleyen çalışmaları ve Lacan’ın Freud’u yeniden okumasıyla bunların nasıl sarsıldığını açıklıyor.

1980 sonrasında demokrasi sosyalistlerin en çok tartıştığı sorun oldu. İletişim Yayınları’nın 1985’de Sıkıyönetim tarafından toplatılan, “beraatine rağmen” imha edilen kitabı. İngiliz İşçi Partili Hodgson sosyalist stratejide parlamentonun rolü üzerine hayli aykırı görüşler ileri sürüyor.

Feminizmi temel almakla birlikte, sosyalist mücadeleyi dışlamayan yazarlar, ortodoks merkezî örgüt anlayışına karşı, çeşitli demokratik hareketleri bir platformda biraraya getirecek yeni ve değişik örgütlenme biçimleri öneriyorlar

“Siyasî değil toplumsal güçler arasında” gerçekleşecek “Tarihsel Uzlaşma” tezi çevresindeki tartışmalar. Gramsci, Longo, Togliatti, Natta, Ingrao, Berlinguer, Lombardo-Radice, Amendola... İtalyan Komünist Partisi’nin 1930’lardaki ve ’40’lardaki büyüklerinden 2. Dünya Savaşı sonrasındaki yöneticilerine kadar pek çok önemli önderinin yazıları.