MEHMET ALİ AYBAR 1908 İstanbul doğumlu. Hareket Ordusu kumandanlarından Hüseyin Hüsnü Paşa ve matematikçi Gelenbevi İsmail Efendi’nin torunu. Yeşilköy’deki Fransız Okulu’nu ve Galatasaray Lisesi’ni bitirdi. 1939’da İstanbul Hukuk Fakültesi’nde Devletler Hukuku doktoruyken, Paris’e Sorbonne Üniversitesi’ne hukuk araştırmaları yapmaya gitti. İkinci Dünya Savaşı’nın çıkmasıyla, kuzeni şair Oktay Rifat ve birkaç arkadaşı ile beraber bisiklete atlayıp Paris’ten Lyon’a kaçtı, oradan da Türkiye’ye döndü. 1942’de Devletler Hukuku doçenti olduğu İstanbul Hukuk Fakültesi’nden 1946’da Vatan gazetesinde yazdığı “Milli Şef” İnönü rejimini eleştiren “Kâğıt Üzerinde Demokrasi” başlıklı yazı nedeniyle uzaklaştırıldı. 1947-49 yılları arasında, her ikisi de sıkıyönetimce kapatılan Hür ve Zincirli Hürriyet gazetelerini çıkarttı. 1949’da yine İnönü’ye yazdığı “Açık Mektup”tan dolayı “hakaret”ten hüküm giydi ve Paşakapısı Cezaevi’ne girdi. Burada, diğer şair kuzeni Nâzım Hikmet’le 1950 affına kadar yattı. 1962’de bir grup sendikacının kurduğu Türkiye İşçi Partisi’nin genel başkanlığı görevini kabul etti. 1962-69 yılları arasında TİP’in başında lider ve eylem adamı kimliğiyle etkili oldu. 1965 yılında Türkiye’de ilk defa bir sosyalist parti, Aybar başkanlığında Meclis’e 15 milletvekili soktu. 1967’de ABD’yi savaş suçlusu olarak mahkûm eden Russell Mahkemesi üyesi olarak Vietnam’a gitti. Dünya sosyalizm tarihinde ilk defa Sovyetler’den bağımsız bir politika güden TİP’in başkanı olan ve “Türkiye’ye özgü, güleryüzlü sosyalizm” kavramının yaratıcısı olan Aybar, 1968’de Sovyetler’in Çekoslovakya’yı işgaline sert bir tepki gösterdi. Bu, parti içinde hizipleşmelerin su yüzüne çıkmasına neden oldu. Aybar, 1969’da genel başkanlıktan, 1971’de de partiden istifa etti. 12 Mart döneminde Meclis’teki tek sosyalist olan Aybar, dönemin baskılarına ve idamlara karşı tek başına mücadele etti. 1975’te, TİP’ten ayrılan elli arkadaşı ile beraber, daha sonra Sosyalist Devrim Partisi adını alan, Sosyalist Parti’yi kurdu. İlk defa bu partinin tüzüğünde, genel başkan ve yöneticilerin üst üste iki dönem başa geçmelerini engelleyen ve yönetim kurulunun üçte ikisinin kol emekçilerinden oluşmasını öngören şartlar yer aldı. SDP, 12 Eylül cuntası ile kapatıldı. Bu tarihten sonraki yaşamında Aybar, parçalanan Türk solunun birleşmesi için inançla ve inatla çalışmalarını sürdürmüştür. 1995 yılında 87 yaşındayken İstanbul’da ölen Mehmet Ali Aybar, bilim adamı ve lider olmanın yanı sıra ünlü bir atlet ve sporcudur: 100, 200 ve 400 metreleri koşmuş, Türkiye ve Balkan rekorları kırmıştır. 1928 Amsterdam Olimpiyatları’na, 1930, ’31 ve ’33 Atina Balkan Oyunları’na katılmıştır. Yayımlanmış kitapları: Bağımsızlık Demokrasi Sosyalizm (1968), 12 Mart’tan Sonra Meclis Konuşmaları (1973), Marksizmde Örgüt Sorunu: Leninist Parti Burjuva Modelinde Bir Örgüttür (1979), Neden Sosyalizm? (1987), TİP Tarihi I, II, III (1988), Sosyalizm ve Bağımsızlık - Uğur Mumcu ile Söyleşi (1986). İletişim Yayınları’nda: Marksizm ve Sosyalizm Üzerine Düşünceler (yay. haz. Aylin Özman, 2002), Mehmet Ali Aybar’ın Müdafaaları ve Mektupları (1946-1961) (yay. haz. Barış Ünlü, 2003), Neden Sosyalizm?: Marksizmde Örgüt Sorunu: Leninist Parti Burjuva Modelinde Bir Örgüttür (tek kitap halinde, 2011), Vietnam Günlüğü (yay. haz. Kıvanç Koçak, 2012), Türkiye İşçi Partisi Tarihi (yay. haz. Kıvanç Koçak, 2014).
