"Büyük Dönüşüm" öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme
ELA ATAÇ
Özet: Bu çalışma "büyük dönüşüm" olarak tanımlanabilecek 2000'li yıllar öncesinde Türkiye kentlerini sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden okumayı ve anlamayı amaçlamaktadır. Çalışma İstanbul, Ankara, İzmir gibi ülkenin öncü kentleri dışında, bugüne kadar akademik yazında büyük ölçüde ihmal edildiği söyle-nebilen Anadolu kentleri ile birlikte toplamda 15 kenti ele almakta, TÜİK'in 2000 yılı nüfus verileri, mahalle düzeyinde analiz edilmektedir. Bu çalışma göstermektedir ki bugüne kadar büyük ölçüde öncü ve büyük kentlerle ilişkilendirilen ayrışma aslında ülkenin pek çok yerine sirayet eden bir durumdur. İncelenen hemen her kentte sosyoekonomik statüye bağlı mekânsal ayrımlar yüksek ve nettir. Üstelik her kentte gözlenen bu derin ayrımın Türkiye kentlerine özgü bir yerleşim kalıbı olduğu da görülmektedir. "Türkiye kentlerinin karakteristik ayrışma deseni" olarak tanımlanabilecek bu kalıp, en yüksek statü grubunun en düşük statü grubu ile hiçbir koşulda sınır komşuluğunda bulunmaması ve orta sınıfın bu iki uç grup arasında bir geçiş bölgesi özelliği göstermesi ile tanımlıdır. Diğer taraftan statü gruplarının, toplumsal profili her kentte değişmekte, ülkede tek tip bir sınıf yapısından bahsedilemeyeceği açıkça görülmektedir. Çalışmada kentlerin farklı türden mekânsal ve sınıfsal yapılanmaları, ülkede tek bir kentleşme süreci olamayacağı ile ilişkilendirilmekte, Türkiye'de farklı toplumsal süreçlerin benzer kent desenleri oluşturduğu sonucuna gidilmektedir.
Anahtar sözcükler: Sosyo-ekonomik statü, mekânsal ayrışma, Türkiye kentleri
***
