Adalet, Ahlâk ve Nizam

Osmanlı Siyasetnameleri

Nizam (ve nizam-ı âlem), ahlâk, adalet, devlet… Osmanlı tarihi bahislerinin “kutlu” kavramları bunlar. Genellikle, ezel-ebed bir iktidar ideolojisini temellendirmek üzere, hamasi bir tınıyla kullanılan kavramlar. Elinizdeki kitap, bu kavramları adeta yelpaze gibi açarak, Osmanlı-İslâm düşüncesinin kapsamlı bir incelemesini yapıyor. Osmanlı öncesi islâm düşüncesinin ve Anadolu öncesi Türk topluluklarının “seyyal mekân” anlayışına dayalı siyasi ideolojilerinin Osmanlı dönemine etkisi, kapsamlı bir girizgâh oluşturuyor. Bunu, tarih içindeki değişim seyrini de gözeterek, Osmanlı dönemi siyasetnamelerindeki siyaset anlayışının ayrıntılı ve nüanslı bir incelemesi izliyor. Aslında sadece siyaset anlayışının değil, mekâna, insana, varlığa ve tüm anlama dair fikirlerin ve tartışmaların bir dökümü, bu. Siyasal alanın berisinde, toplumun kendisi hakkındaki tasavvurlarına açılan bir döküm.

Orhan Keskintaş, Osmanlı öncesi islâm siyasi düşüncesinin temel ayrımlarından birini, “istikrar teolojisi” ile “nizam ontolojisi” arasında koyuyor. Bu ayrışma, belki onun modern islâmcı düşüncenin siyasal alanı merkeze alan açıklama çerçevesine getirdiği eleştiriyle de birlikte düşünülmeli. Yazar, Osmanlı siyasi düşünce deneyiminin mirasını, birlikte yaşam imkânının bilgisi için değerlendirmeyi öneriyor. Zengin bir malzemeyi esnek bir analitik çerçeve içinde kullanan bir düşünce tarihi seyahati.