Siyasal, Toplumsal, Kültürel Kırılmalar ve Dönüşümler Işığında

Farklı Bir İslâm Tarihi

“Klasik tarihçilik geleneği[nin]... en büyük mahzuru, İslam tarihinin ana gelişim sürecini etkileyen coğrafya, ekonomi, siyaset ve din gibi dört temel dinamiğin dikkatlerden uzak kalmasına sebebiyet vermesidir. Bu dinamiklerin tetiklediği kırılma ve dönüşümlere dikkat edilmediği... için İslam toplumlarının uzun asırlar boyunca geçirdikleri tekâmül ve değişim süreci... çoğu zaman tatmin edici bir şekilde... kavranamamaktadır. Bu sebeple... belki daha sağlıklı bir tarih bilincine sahip olunmasını sağlayacak farklı bir İslam tarihi yazımı denenmelidir. Bu tarih yazımı, İslam tarihindeki büyük siyasal, toplumsal, kültürel ve zihniyet kırılmalarının ve bunların yol açtığı dönüşümlerin ve sonuçlarının analizi üzerinden temelde alışılmış tarih anlatılarından farklı, zihniyet ve kültür tarihi odaklı bir tarihyazımı olabilir.”

Esasen İslam zihniyet ve kültür tarihi ve heterodoksisiyle ilgili temel referans niteliğindeki eserleriyle bilinen Ahmet Yaşar Ocak, bu kitabıyla alternatif bir İslam tarihi perspektifi ortaya koyuyor. Farklı Bir İslam Tarihi, “eleştirisiz ve yorumsuz” hamasî tarih yazıcılığına karşı, merakı diri tutan, araştırıcı bir anlama çabası. “Teferruatın” berisindeki “dip dalgaları” görmeye dönük bir çaba...

Müslümanları karşı karşıya getiren iç savaşlar, hilafetin monarşiye dönüşümü, siyasal gücün Türklere intikali, Moğol istilasının etkileri, fetihler ve mevalî sınıfının yükselişi, mezheplerin oluşumu, Mehdi inanışı, tasavvuf... Ocak, İslam tarihinin bu tayin edici kırılma ve dönüşümlerinin analizini yapıyor. Bunu yaparken, tarihsel sosyoloji ve sosyal psikoloji bakış açısından, İslam’ın tarihiyle beraber İslam tarihi yazımının da bir eleştirel tarihini yazıyor.