Camondolar

Bir Hanedanın Çöküşü

Camondolar, Osmanlı Yahudi cemaatinin en kalabalık kısmını oluşturan Sefaradlar’dan, yani İspanyol Yahudileri’nden. Abraham Salomon Camondo, İstanbul maliyecilerinin sarraflıktan modern bankacılığa geçmelerine önayak olmuş, Yahudi cemaatiyle Bâbıâli arasındaki ilşkilerde de önemli bir rol oynamış, Galata’nın 19. yüzyıl boyunca modern bir finans merkezine dönüşmesine öncülük etmiştir. Salomon Camondo’nun torunu Abraham Béhor, dedesinden kalan I. Camondo et Cie bankası aracılığıyla diğer Galatalı bankerlerle birlikte La Société Générale de l’Empire Ottoman’ı kurmuştur. Abraham Béhor, Osmanlı Yahudilerini eğitmek gibi de bir misyon üstlenmiş. Ona göre Osmanlı Yahudileri, Fransızca öğrenmek suretiyle aydınlanma çağının evrenselliğini yakalayacaklardır. Osmanlı devleti, Avrupa’nın finans kurumlarıyla iş yapmayı tercih edince Abraham ve Nissim biraderler de Paris’e taşınmışlar. Paris’teki malikânelerinde gösterişli balolar düzenleyerek buradaki görkemli hayata süratle uyum sağlamışlar. Avrupa finans dünyasıyla ilişkilerini sağlamlaştırırken İstanbul’u ihmal etmeyip, Osmanlı Bankası ve Galata bankerlerinden Hıristaki Zoğrafos ve Zafiropulo ile Dersaadet Tramvay Şirketi’ni kurmuşlar. 1889’da birkaç ay arayla ölen Abraham ve Nissim’in başlattığı sanat eserleri koleksiyonculuğunu oğulları Isaac ve Moise sürdürmüş. Isaac, Paris’in en önemli ve en etkin koleksiyoncusu olmuş. Degas, Monet ve Manet gibi empresyonist ressamların başyapıtlarından oluşan koleksiyonunu Louvre’a bağışlamış. Müzede Isaac Camondo koleksiyonlarını barındıracak sekiz salonun inşaatı iki yılda tamamlanmış. Paris sanat dünyasına, ayrıca Champs-Elysées Tiyatrosu ve Nissim-de-Camondo Müzesi’ni kazandırmışlar. Nora Şeni ve Sophie le Tarnec’in bu müzede izledikleri tarih, sözkonusu büyük hanedanın savaşla nasıl çöktüğünü gösteriyor. Moise’in oğlu Fransa için savaşırken ölüyor, ailenin geri kalan üyeleri de Auscwitz toplama kampında.
Şeni ve Le Tarnec, Camondolar’ın hikâyesini tarihî belgeler ve özellikle de mektuplar ışığında anlatıyorlar, ama bu kesinlikle kuru bir tarih kitabı değil. Bu ünlü ailenin hayatı üzerinden yalnızca Osmanlı’nın çözülüş yıllarının etnik, siyasî ve malî portresi değil, yüzyıl dönümü Avrupası’nın toplumsal ve kültürel haritası da çıkıyor; tabii bir de yüzyılın en büyük katliamının dehşet görüntüleri.