12 Mart’tan 12 Eylül’e Türkiye’de sendikalar
Can Şafak
Özet: Türkiye’de sendika hareketi, tarihinin en hızlı ve büyük yükselişini 70’lerde yaşamıştır. Bu yıllar, sosyalist solun işçi sınıfıyla güçlü bağlar kurduğu, işçi ve sendika hareketi üzerinde en etkili olduğu yıllardır. Bu yükseliş, 60’ların başlarından 12 Mart 1971 askerî darbesine kadar olan kısacık dönemde yaratılan ve sendika hareketinin geleceğini şekillendiren birikime dayanır. 27 Mayıs 1960 darbesini izleyen birkaç yıl içinde değişen sosyal politika tercihlerine bağlı olarak uzun yıllar süren grev yasağı kaldırılmış ve toplu pazarlık hakkı kurallara bağlanmıştır. Türkiye İşçi Partisi (TİP) kurulmuş, Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (Türk-İş) bölünerek, Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) doğmuştur. Ve 68 baharı, büyük bir siyasi, sosyal değişim yaratmıştır.
70’ler, 12 Mart darbesiyle susturulmaya, bastırılmaya çalışılan bu toplumsal çıkışın, kısa sürede çok daha güçlü bir ivmeyle hayatın bütün alanlarını ve toplumun bütün kesimlerini de içine alarak bir toplumsal depreme dönüşmesinin öyküsüdür. 1973 seçimlerinin ardından sol toparlanmaya, yeniden şekillenmeye başlar. Uzun bir tarihsel birikimden olağanüstü bir siyasi çeşitlilik/bölünmüşlük ortaya çıkar. Türkiye Komünist Partisi (TKP), Partizan ve Genç Sosyalistler Birliği’nin (GSB) katılımıyla Türkiye topraklarında güçlü bağlar oluşturur ve kısa zamanda DİSK’in ve sendika hareketinin kaderini şekillendirecek bir büyük çekim merkezi haline gelir. Sendika hareketi büyük ölçekli grevler, eylemler örgütlemekte, sol hayatın bütün alanlarını derinden sarsmaktadır. Türkiye 1980 yılına son derece ağır siyasi baskı, belirsizlik ve ekonomik çöküş koşullarında, 24 Ocak kararları ve ekonomi politikasında bir büyük dönüşümün hazırlıkları içinde girer. Toplu pazarlık süreci tıkanmış, on binlerce işçi grevdedir. 70’ler, 12 Eylül askerî darbesiyle noktalanır.
Bu çalışmanın amacı, 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980 askerî darbeleri arasındaki dönemi, emek tarihi açısından ele almak, dönemin sola ve işçi/sendika hareketine damgasını vuran dinamiklerini tartışmaktır.
Anahtar sözcükler: Sendikacılık, DİSK, Türk-İş, TİP, TKP, sol siyaset
