Gerçeğin Ardından

Bir Antropoloğun Gözünden İki İslam Ülkesinin Son Kırk Yılı

Clifford Geertz, İslâmiyet üzerine yaptığı incelemeler vesilesiyle Anglo-Sakson akademi dünyasında çok tanınmış bir isim. Antropolojinin üstadlarından sayılıyor. Gerçeğin Ardından, Geertz’in, İslâmiyet’in çeşitli yerelliklerde nasıl yaşandığını, tecrübe edildiğini, dönüştüğünü ele aldığı pek çok mukayeseli çalışmasından farklı bir eser. Bir bakıma, bütün bu çalışmalardan süzülen bir muhasebe. İslâmiyet üzerine çalışan bir antropoloğun kendi bilimsel deneyimleri ve içinde yer aldığı disiplinle hesaplaşması. Batı’da sosyal bilimlerin üzerindeki hâlenin neleri örttüğüne dair bir sorgulama…
“Hikâye”, Geertz’in sıkıcı bir bilimsel toplantıda birilerinin önerisi üzerine Fas’a gitmeye karar vermesiyle başlıyor. Haftalarca arabayla gezerek Fas’ı tanımaya çalışmasını, “gözlem” amacıyla girdiği ilişkileri, mesela Endonezya’da katıldığı okul müsameresini, sonra mesela Fas Kralı’nın verdiği davetin “ağır” havasını, muhtelif bilimadamı “tuhaflıklarını”, bu arada akademi içi iktidar mücadelelerini, tatlı ve aynı zamanda edebi bir dille anlatıyor üstad.
Gerçeğin Ardından, sadece “hikâye” değil ama… “Yeni” antropolojinin, sosyalbilimsel bulguları “hikâye etmesinin” bir örneği demek belki daha doğru. Zira “bulgu” ve “bilgi”den yana da zengin bir kitap bu. Geertz’in, iki ayrı dönemini gözlediği Fas ve Endonezya’daki sosyal değişim hakkında, dolayısıyla İslâm ve modernleşme deneyimi hakkında değerlendirmelerini içeriyor. Bununla birlikte, bilimin, bilginin, nesnelliğin, “doğru”nun/hakikatin, gerçeğin anlamı gibi, sosyal bilimlerin ontolojisiyle ilgili meselelere ilişkin tartışmaları da.