Esrarını yitiren İslâm, ya da erken modern bir sıryitimi: Modern ilmihalin Birgili, Akhisarlı ve Kadızade izleğinde gelişen erken modern tarihi
BAKİ TEZCAN
Bu makalenin temel amacı İslâm inancını tarihselleştirmektir. Bu doğrultuda, bir yandan Max Weber’in büyübozumu kavramı ile işaret ettiği gelişmelerden dinin akılcılaşması sürecine, erken modern dönemde Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşanan İslâm’da da rastlandığına dikkat çekerken, bir yandan da bu akılcılaşmanın metinselliği üzerinde durulmaktadır. Tartışılan kavramların İslâm inancının kendi geleneği içine oturtulabilmesi için, bu çalışma aynı zamanda Orta Çağ Sufi geleneğine de değinmekte ve bu dönemde esrara bürünen İslâm’ın, erken modern dönemde bir sıryitimine uğradığını ileri sürmektedir. Bu gelişmeler Gazzâlî (ö. 1111), İznikî (ö. 1418), Birgili (ö. 1573), Akhisarlı (ö. 1632) ve Kadızade’nin (ö. 1635) bazı eserleri üzerinden tartışılıp sürecin sonunda ortaya çıkan modern ilmihalin Osmanlı dünyasında yazılmış olan ilk Türkçe ilmihalden farkının özellikle altı çizilmektedir.
Anahtar kelimeler: Gazzâlî (ö. 1111), Kutbüddin İznikî (ö. 1418), Birgili Mehmed (ö. 1573), Akhisarlı Ahmed Rûmî (ö. 1632), Kadızade Mehmed (ö. 1635), Max Weber, büyübozumu, ilmihal, dinin akılcılaşması, İslâm
*
Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar • Sayı 19 • Bahar 2022 • 245 Osmanlı’da emeğin taşra hâli: Beyrut’ta işçi, memur ve köylü tepkileri (1890-1914)
HAMZA ERDEM
Bu çalışma, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki işçi hareketlerinin sadece merkez ve sanayi şehirlerinde ortaya çıkmadığını iddia etmektedir. İmparatorlukta merkezi şehirlerde olduğu gibi taşrada da işçi hareketleri yaşandığını belirtmektedir. Aynı zamanda bu çalışma, sadece işçilerin değil, memur ve köylülerin de tepkilerinin var olduğunu tespit etmektedir. Bu amaçla çalışmada Beyrut vilayeti örnek alınarak işçi, memur ve köylülerin tepkileri üzerinde durulmaktadır.
Anahtar kelimeler: Osmanlı İmparatorluğu, Beyrut, İşçiler, Memurlar, Köylüler
*
Türkiye’de işletme tarihyazımı: Mevcut birikime eleştirel bakış ve yeni bir tarihyazımı için muhtemel açılımlar
AKANSEL YALÇINKAYA
Bu makalede, Türkiye’de işletme tarihyazımı alanının mevcut birikimine yönelik eleştirel bir bakış getirilmesi ve işletme tarihyazımı bağlamında bir katkı yapılabilme için öneriler getirilmesi amaçlanmıştır. Türkiye’de işletme tarihi alanı yeni gelişmekte olan ve sınırlı sayıda birikimin sunulduğu bir alandır. Türkiye’de işletme tarihyazımına ilişkin eleştirel bir sorgulama, alanın başta ontolojik ve metodolojik olmak üzere bazı sorunları olduğunu göstermektedir. Ontolojik olarak, Türkiye’de işletme tarihi disiplininin iktisat tarihi alanı ile evrensel işletme tarihi arasında sıkışmış olduğu gözlemlenmektedir. Bunun yanında, yerelde icra edilen şekliyle işletme tarihi disiplininin Türkiye’nin sahip olduğu tarihsel ve iktisadi çeşitliliği göz önünde bulunduran bir disiplinlerarasılıktan da yoksun olduğu görülmektedir. Başta kurum tarihleri olmak üzere Türkiye’deki işletme tarihi incelemeleri çoğunlukla eleştirel bir nitelikten yoksun ve daha ziyade ilgilendiği olguya ilişkin eleştirel bir duruş ve yaklaşımdan da uzaktır. Ayrıca, tarihyazımına ilişkin aşağıdan tarih benzeri yaklaşımların yereldeki işletme tarihi çalışmalarına pek sirayet etmediği ve bu sebeple iktisadi örgütlerdeki marjinal üyelerin yeterince temsil edilemediği de söylenebilir. Bu bağlamda, bu çalışmada buraya değin bahsedilen hususları giderebilecek, daha bütüncül ve katkı potansiyeli yüksek yeni bir işletme tarihyazımı pratiğinin yerelde kurumsallaşabilmesi için öneriler getirilmiştir.
Anahtar kelimeler: İşletme tarihi, tarihyazımı, İşletme tarihyazımı
